Dyrektywa 2006/42/WE wyznacza warunki, jakie muszą spełnić maszyny przed wprowadzeniem ich na rynek. Dokument ten określa jednak tylko ostateczne funkcje urządzeń, a także cele i wymogi formalne dla producentów. Nie dostarcza szczegółowych informacji na temat komponentów maszyny czy procesów właściwych dla opracowania projektu bezpieczeństwa.
Inżynierowie przemysłowi muszą więc sięgać do źródeł zewnętrznych (takich jak normy zharmonizowane z dyrektywą) i bazować na własnym doświadczeniu. Na co warto zwracać uwagę przy wykonywaniu projektu bezpieczeństwa maszyny?
GŁÓWNE ZAŁOŻENIA PROJEKTU BEZPIECZEŃSTWA MASZYNOWEGO
Bezpieczeństwo maszyn obejmuje wiele elementów. Dotyczy nie tylko ryzyka wystąpienia zagrożeń dla operatora, ale również całego otoczenia sprzętu czy instalacji przemysłowych.
Co ważne, producent musi opracować taką koncepcję bezpieczeństwa, która pozwoli zredukować ryzyko w stopniu, na który pozwalają współcześnie wykorzystywane technologie. Jeśli zatem istnieją rozwiązania, które pomogą podnieść bezpieczeństwo maszyny, należy je bezwzględnie zastosować. Do tego trzeba uwzględnić wszystkie okoliczności, które mogą wystąpić podczas użytkowania maszyny – także zmęczenie, nieuwagę czy niedostateczną wiedzę, a nawet celowe działanie operatora.
Ograniczenie ryzyka jest możliwe dzięki zastosowaniu rozwiązań konstrukcyjnych samych w sobie, uwzględnieniu dodatkowych środków ochronnych oraz – jeśli to konieczne – również organizacyjnych. To, jakie rozwiązania zostaną zastosowane, zależy od specyfikacji maszyny, jej zastosowania czy charakteru produkcji. W każdym przypadku maszyna musi jednak spełniać trzy podstawowe założenia projektu bezpieczeństwa: wydajności, trybu pracy w zakładzie produkcyjnym oraz możliwości usunięcia wszystkich przeszkód, które mogą zakłócać pracę operatora.
Wydajność maszyny w koncepcji bezpieczeństwa
Zwiększanie wydajności urządzenia nie powinno odbywać się kosztem zapewnienia należytego bezpieczeństwa. I odwrotnie – nie jest dopuszczalne, aby zastosowane rozwiązania ochronne pogarszały ergonomię maszyn, ich efektywność czy elastyczność produkcji.
Uwzględnienie tej zasady w projekcie bezpieczeństwa maszyny pomoże:
- opracować sprawniejszy proces produkcyjny;
- zmniejszyć ryzyko wystąpienia awarii (zapewnić bezpieczeństwo procesowe);
- skrócić czas wdrożenia elementów ochronnych urządzenia;
- łatwiej optymalizować procesy produkcyjne w przyszłości, a tym samym zmniejszyć koszty wprowadzenia nowych rozwiązań.
Przede wszystkim jednak uwzględnienie wydajności maszyny pozwoli już na wczesnym etapie projektowania zidentyfikować zagrożenia i oszacować ryzyko ich wystąpienia przy zachowaniu pełnej funkcjonalności urządzenia.
Urządzenia ochronne dostosowane do specyfiki pracy maszyny
Wszystkie środki ochronne (ich rodzaj oraz lokalizacja) powinny być dobrane na podstawie indywidualnych czynników. Będą to przede wszystkim ograniczenia maszyny takie jak:
- tryb i miejsce pracy (wewnątrz lub na zewnątrz);
- współdziałanie z innymi urządzeniami lub wewnątrz większego systemu maszynowego;
- uwarunkowania architektoniczne hali produkcyjnej.
Uwzględnienie tych elementów w projekcie może wskazać istotne obszary zagrożeń związanych z eksploatacją maszyny. Pozwoli to również zaprojektować maszynę w taki sposób, aby środki ochronne nie przeszkadzały we właściwej konserwacji urządzenia, wymianie komponentów lub naprawie usterek.
Zastosowane rozwiązania nie powinny też w żaden sposób ograniczać widoczności i możliwości nadzoru procesu produkcyjnego, a tym samym zmuszać użytkowników do bagatelizowania procedur bezpieczeństwa.
Motywacja do omijania urządzeń ochronnych
Przy opracowywaniu koncepcji bezpieczeństwa maszynowego należy zakładać, że pracownicy nie zawsze przestrzegają przyjętych zasad eksploatacji urządzenia. Oprócz błędów lub zaniedbań powinno się także uwzględnić celowe działanie spowodowane po prostu wygodą. Chęć optymalizacji pracy kosztem bezpieczeństwa jest niestety dość częsta, dlatego nie można pomijać jej w koncepcji pracy maszyny.
Przyjęcie takiego założenia umożliwi zastosowanie środków bezpieczeństwa w taki sposób, aby eksploatacja maszyny była zoptymalizowana zarówno pod kątem czasu, jak i wysiłku potrzebnego do obsłużenia wszystkich procesów produkcyjnych. Ponadto pozwala na wyznaczenie stref zagrożenia oraz optymalne rozlokowanie środków ochronnych.
Ta część koncepcji bezpieczeństwa maszynowego jest najtrudniejsza do opracowania. Tym bardziej, im bardziej zindywidualizowany i innowacyjny jest projekt urządzenia. Jej stworzenie wymaga więc ścisłej współpracy nie tylko inżynierów przemysłowych, ale również osób zajmujących się BHP, serwisantów, specjalistów od utrzymania ruchu i – rzecz jasna – końcowych użytkowników.
Dostosowanie się do tych założeń pozwala jednak uniknąć wielu problemów, nie tylko związanych z bezpieczeństwem pracowników, ale też wysokością kosztów wdrożeniowych i eksploatacyjnych. Warto więc powierzyć je doświadczonym specjalistom, którzy już na etapie projektu opracują spójną koncepcję bezpieczeństwa.
